Gelijke rechten zijn broodnodig
NAAST KINDERARBEID EN ONTBOSSING KAMPT DE CACAO-INDUSTRIE MET
EEN ANDERE UITDAGING, DIE MAAR HEEL WEINIG AANDACHT KRIJGT:
DE ONGELIJKE BEHANDELING VAN VROUWEN. CACAOCONSULTANT MARIKA
VAN SANTVOORT ZAG AFGELOPEN MAART IN GHANA EN IVOORKUST HOE
CONTROVERSIEEL LANDBEZIT VOOR VROUWEN NOG ALTIJD IS.
Al ruim honderd jaar zijn Nederland, Ghana en Ivoorkust onlosmakelijk met elkaar verbonden door de handel in cacao. De Afrikaanse landen produceren 60 procent van de totale wereldproductie en het grootste gedeelte hiervan gaat naar Amsterdam, waar de grootste import-haven van cacao ter wereld is gevestigd. Miljoenen euro’s aan investeringen, bedoeld om kinderarbeid of ontbossing tegen te gaan, zijn lang niet zo effectief als zou kunnen. Dat komt omdat Europese initiatieven zich vooral op mannelijke cacaoboeren richten. Vrouwen leveren een gelijke bijdrage aan de cacaoproductie, maar door de traditionele rolverdeling en structuren hebben zij weinig te zeggen over wat er met de inkomsten gebeurt. Het land staat veelal op naam van de man. Wanneer deze komt te overlijden, is de kans groot dat de vrouw het recht op het land verliest, een deel van haar oogst moet afstaan, of geheel op zoek moet naar een andere vorm van inkomen.
MAN CONTROLEERT INKOMEN
Cacao is de belangrijkste bron van inkomsten voor 800.000 boerenfamilies in Ghana. Het is het enige land ter wereld waar boeren een vaste prijs betaald krijgen voor hun cacaobonen. Deze prijs wordt bepaald door de overheid, tevens ook de belangrijkste afnemer van de bonen. Een groot gedeelte van de inkomsten van boeren gaat naar levensonderhoud. Een ander deel besteden zij aan bestrijdingsmiddelen, want cacaobomen zijn ziektegevoelig en vergen veel onderhoud.
Mannen en vrouwen werken mee aan het planten en oogsten van de cacao, maar de rolverdeling is traditioneel. Vrouwen ontfermen zich naast het huishouden en gezin vaak over de jonge cacaobomen, die samen worden geplant met andere voedselgewassen. Ook werken zij in de lokale verwerking, zoals het drogen en fermenteren, cruciaal voor de kwaliteit van de bonen. De man zorgt voor de verkoop van de cacao en ontvangt het inkomen. Mannen bezoeken vaker trainingen en nemen gratis freebies zoals kapmessen in ontvangst. Gezinnen met een vrouw aan het hoofd, bijvoorbeeld ongehuwde vrouwen of weduwen, beziten gemiddeld minder land en verdienen fors minder. Een studie van het Koninklijk Instituut voor de Tropen naar de leefomstandigheden van cacaoboeren laat zien dat het verschil 500 euro op jaarbasis kan zijn, ongeveer een kwart van het totale inkomen.
PATRILINEAIR EN MATRILINEAIR
In Afrikaanse landen bestaan een grondwetelijk en een traditioneel rechtssysteem naast elkaar, beide met eigen regels en rechtspraak. De grondwet in Ghana staat bol van de regels over grondbezit: maar liefst 166 weten verwijzen ernaar. Maar op het plateland heerst het traditioneel systeem, dat is geënt op de normen en waarden van de inheemse bevolking voor grondeigendom. Familiebezit is daarin eigendom van de afstammingslijn. De band tussen ouders en kinderen prevaleert altijd boven de verbintenis tussen echtgenoten. Als je gaat trouwen, word je geen onderdeel van de stam. In patrilineaire erfsystemen gaat het bezit via de afstammingslijn van de man.
Echtgenoten hebben gelijke rechten op de grond, mits het huwelijk standhoudt. Door scheiding of overlijden van de man komen die rechten te vervallen. Het land gaat terug naar de afstammingslijn, naar broers en zussen van de man. Het land wordt in kleine stukjes opgedeeld. Zolanger kinderen in het spel zijn, mag de ex- vrouw of weduwe het land bewerken met toestemming. Matrilineaire systemen, waarin kinderen de afstammingslijn van de moeder volgen, komen minder vaak voor. In dat systeem draagt de man het land over naar zijn vrouwelijke familieleden.
GEEN ECHTE VOORUITGANG
Het is onmogelijk te spreken van vooruitgang zolang vrouwen geen gelijke rechten hebben op land en voor een groot deel financieel afankelijk zijn van hun man. Gelukkig krijgen vrouwen in meer en meer duurzaamheidsprogramma’s van bedrijven aandacht, bijvoorbeeld door het verlenen van gunstige leen- voorwaarden of deelname aan de coöperatie. Vrouwen extra ondersteunen bevordert de financiële stabiliteit van het gezin. Onderzoek, zoals dat van het International Cocoa Initiative naar het voorkomen van kinderarbeid, laat zien dat vrouwen meer aan de toekomst denken en een groter gedeelte van de inkomsten besteden aan familiezaken. Het trainen van vrouwen in leiderschap, budgetering en effectieve landbouw kan uitdagingen als kinderarbeid tegengaan. De Afrikaanse cacaovrouwen willen gelijke rechten wat betref grondbezit en hebben machines nodig die efficiënter oogsten mogelijk maken, zoals sproeimachines en snijapparatuur. Maatregelen als deze leiden niet alleen tot betere levensomstandigheden voor het gezin, maar ook tot een duurzame toekomst van de gehele cacaosector.
Gezinnen met een vrouw aan het hoofd, bezitten gemiddeld minder land en verdienen fors minder
Marika van Santvoort is de oprichter van cacaoconsultancy- bedrijf Moving Cocoa. Zij kijkt naar innovatieve oplossingen om de cacaoketen korter, transparanter én eerlijker te maken. Voor haar werk komt zij geregeld in cacaolanden. In maart 2019 was zij met havenplatform Port of Amsterdam in Ivoorkust en Ghana.
Originally published at KTC ACHTERGROND
